-تاريخ مازندران باستان ، یزدان پناه لموکی ، طیار  ، نشر چشمه تهران چاپ اول 83    

خوشبختانه مدتی است منتقدان ، نویسندگان ، پژوهشگران و اهل تحقیق و مطالعه مازندران به مازندران و مازندران شناسی توجه خاصی مبذول داشته اند؛ هر چند آنچه باید و شاید به این مهم پرداخته نشد .

کتاب تاریخ مارندران باستان نوشته ی پژوهشگرباذوق طیار یزدان پناه لموکی که نشر چشمه در تابستان 83 چاپ و منتشر کرد، در نوع خودش اگر بی نظیرنباشد حداقل کم نظیر است.

چرا که تا به حال کسی اختصاصا" به تاریخ باستان مازندران نپرداخته ، هر چند جسته و گریخته از کتابها و منابع گذشته و حال مطالبی بود که آقای یزدان پناه با دقت نظر خاص ، با کنکاش و جستجو در آثار و منابع گذشتگان اثری ترتیب داد که جای آن در تاریخ و فرهنگ این منطقه خالی بود.

قرنهای متمادی است که اقوام مختلف در شهر رشت و مناطق دیگر گیلان همزیستی مسالمت ‌آمیزی با هم دارند و این همزیستی فرهنگ مشترکی را پدید آورده است اما در عین حال، این اقوام ویژگیهای قومی و گویشی خود را حفظ کرده‌اند.

گیلکها، گالشها، تاتها، تالشها، ترکها و کردها و همچنین اقلیتهای مذهبی مثل ارامنه، یهودیها، زرتشتیها‌ و... مجموعه جامعه گیلان را شکل می‌دهند.

"گیلکها " در سراسر مناطق جشلگه‌ ای گیلان پراکنده ‌اند و به کشاورزی اشتغال دارند و اولین اقوام ساکن در گیلان بوده‌ اند.

"گالشها" هم که تیره ‌ای از گیلکها هستند که در مناطق کوهستانی و کوهپایه ‌ای زندگی و با دامداری امرار معاش می‌کنند از اینرو فرهنگ این مردمان بسیار بکر و دست نخورده است و بسیاری از آیینها و اعیاد باستانی همراه با گاه شمار دیلمی و موسیقی فولکلور هنوز که هنوز است در میان آنان رواج دارد.

تالشها در غرب گیلان زندگی می ‌کنند که بازمانده نسل کادوسیان هستند و موسیقی فولکلور بسیار غنی، آیینها، باورداشتها و گویش مختص به خود دارند.

"تاتها" نیز در مناطق جنوبی گیلان به ویژه در رودبار و آبادیهای تابعه آن زندگی می‌کنند، این قوم نیز زبان و فرهنگ و آیینهای ویژه‌ای دارند که برخی از آنها از دوران کهن به جا مانده است

ترک همچنین صفتی است منسوب به عنصر فرهنگی، یا سنتی مربوط به یکی از ملت‌ها یا زبان‌های ترکی چنانکه در «بیات ترک».

خاستگاه اصلی مردمان ترک‌تبار، آسیای میانه بوده و این مردم که از نژاد زرد بودند[۱] به تدریج در غرب آسیا، خاورمیانه، آسیای کوچک و اروپای شرقی پراکنده شدند. در جریان این مهاجرت‌ها بخش‌های بزرگی از مردم هندواروپایی نواحی جدید نیز به مرور ترک‌زبان شدند. در میان اقوام اولیه‌ای که با نام ترک از آسیای میانه به سوی غرب آمدند بخش بزرگی از ایرانیان سکایی ترک‌زبان شده نیز وجود داشت.

بررسی دی‌ان‌ای در ترکیه نشان می‌دهد که مردم ترکیه نوادگان مردم مختلف ساکن آناتولی مانند یونانی، ارمنی، قفقازی (آسیانی) و کرد میباشند که در سده‌های معاصر ترک‌زبان شده‌اند و از لحاظ ژن‌ از نژاد ترک (زردپوست مغول‌سان)بهره بسیار کمی برده اند. کمتر از ۱۰% مردم ترکیه دارای این نژاد می‌باشند. در مورد ترک زبانان آذربایجانی نیز این قضیه صادق است که از لحاظ ژن به سان مردم ایرانی و قفقازی هستند .

اقشار ، اقوام ، گروه های متعدد زبانی و فرهنگی ، اقلیت های مذهبی و غیر مذهبی ، گروه های متنوع جماعتی و … این ترکیب را شکل می دهند . بخش قابل توجهی از این موزاییک فرهنگی به گروه های قومی –آذری ها ، کردها ، لرها ، ترکمن ها ، طالش ها ، مازندرانی ها ، گیلک ها ، عرب ها و بالاخره بلوچ ها- اختصاص دارد . تفریبا در همه جای ایران می توان وجود این اقوام را مشاهده کرد . تمام گروه های قومی در عین حال که با حضورشان در کنار یکدیگر به حفظ وحدت و یکپارچگی عمومی جامعه مدد می رسانند در عین حال با برخورداری از ویژگی ها و نمادهای خاص فرهنگی شان چون تاریخ ، جغرافیای محل سکونت ، آداب و رسوم ، لباس ، خوراک ، موسیقی و زبان ، تنوع فرهنگی ایرانی را شکل داده و غنا می بخشند .

بلوچستان قبل از اسلام:

بنا بر روایاتی بلوچ ها پیش از اسلام پیرو مذهب زرتشت بودند ، ولی از سال 24 هـ.ق كه در زمان ظهور اسلام و حمله اعراب به دین اسلام گرویدند.، مردم بلوچستان به دین اسلام گرویده و همگی مذهب تسنن حنفی دارند ، به استثنای تعداد كمی شیعه كه در بزمان و دلگان سكونت دارند. در مورد پراكندگی سكونت بلوچ ها باید گفت بلوچستان به طور كلی بین ایران ، پاكستان و افغانستان  تقسیم شده است .